Disteracion Shkencor KOMUNIKIM NDERKULTUROR
(Φ)Irina Hysi Ma
REBUS 2009 /
ZONJEZEMRA 2017 ( METAFIZIKA POETIKE) MAPO
MALREALI 2019 (HEURISTIKA POETIKE) MAPO
STUDIM MASTER MENAXHIM ART 2019 ( BOTIM)
Eleminti1 – Kultura
Kultura mesohet
Kultura perfshin perceptim dhe vlera
Kultura perfshin ndjenjat
Kultura ndahet
Kultura shprehet si sjellje
Kultura eshte dinamike dhe hetereogjene
Elementi 2 – Komunikimi
Kultura dhe Komunikimi
Komunikimi botekuptimet dhe vlerat kulturore
Komunikimi rezistenca ndaj cultures dominuese
Elementi 3- Konteksi
Elementi 4- Pushteti
Permbledhje
Ndertimi I aftesive nderkulturore
Fjale kyce 1 Perceptimi, 1 Komunikimi1 Konteksi, 1 pushteti, 1Kulture,1 distance pushteti,
1Diskriminim1, paragjykimi, 1 Vlera, 1 veteveshtrimi orjetntimi1, etj,
"Bota ka ndryshuar, ndryshuar plotësisht ,"
tha Biden, duke përdorur fjalët e një Irlandezo-Amerikan
në një poezi të titulluar "Pashkëve" të shkruar në 1916
3
Koncepti Kulture.
______________________
1Kultura eshte nje system I zhvillimit historic te programve suprobiologjike te veprimtareise se
jetes nejrezore ( veprimtaria , sjellja dhe komunikimi) Qe sigurojne riprodhimin dhe ndryshimin
e jetes shoqerore ne te gjitha shfaqje e saj kulturore. Keto programe njohurish me baze
kominukuese sjelljeje normash shkathetessh besimesh, modelesh te veprimtarise idesh,
hipotezash orjentime vlere ne teresine e tyre dinamile ato formojne nje pervoje shoqerore te
akumuluar e cila le gjurem historikisht ne dyqanet e cultures te cilat transmetojne kete pervoje
brez pas brezi. E gjitha kjo force kulturore qe behet fuqi gjeneron progrmae te reja modele
forma veprimtari njerezore ne ndryshimet qe behen ne jeten reale ne jeten shoqerore dhe
evolucionin e saj qe historikisht eshte zhvilluar si ne kultivimin e tokes nga njeriu permes
procesesh edukimi trajnimi . Per here te pare eshte perdorur ne punen e e oratorit dhe fillozofit
Antik romak Mark Thulius. Cicero me doreshkrime Tuskulan ( 45 para Krishtit) Duke besuar se
nje menjde e thelle lind per shkak te arsyetimit fillozofik ai e karakterizoi fillozifine si nej
culture e mendjes. Ky term u perdor ne veprat e e filozofit edukatorit dhe avokatit gjermna S.
Pufendorf. ( Per ligjin natyror) 1684 ai percaktoi kulturen si kndershitm te gejndjes natyrore si
gjithcka qe prodhohet . Kultura si aspekti me I rendesishem I jetes se shoqerise I lidhur ne
menyren e kryerjes se veprimtarise njerezoe ku dallon me se miri ne ekzistencen njerezore nga
ajo e kafsheve. SI nje process zhvillimi I mendjes njerezore dhe formave inteligjente te jetes
duke kundershutar egersine dhe barabrine e jetes primitive te njerezimit ne evolucinin e vetedijes
morale estetike fetare filozofike shkencore Juridike politike ne sigurimin e perparimit te
njerezimit ( Kant . G. fichte, F, V. I , Shelling, GFV Hegel, romantizmi gjerman – F Sciller , F
Schelegele, Iluminizmi gjermna , G Leessing I. G Herder ) Dh elinja e dyte ne culture e
ndryshme si sietmee autonome te vlerave dhe ideve qe percaktojne llojin e organizmit shoqeror (
Neokantizmi G richet , E Cassirer, M. Weber. Kuptimi I cultures zgjerohet cdo dite ne pasurine e
ultures materiale zakone etnike shumegjuhesite dhe sisiteme simbolik. Ne shekkulin e 20 ku
ndarja e e cultures ne materiale dhe shpirterore mori nej forme tjeter do te ndikonte te njeriu si
1Po aty- Komunikim
1Po aty -Nderkulturor
1Po aty –Elemneti pushtet
1Po aty – Elementi1 kulture
4
nje fenomen natyror i ndryshuar dhe ku dallimi do te perbente njohurine ne shekncen si nej
force prodhuese . Vet ekultura u kuptua sin je teresi e produkteve shpirterore te njerezimit e
misheruar ne fillozofi art, shkence dhe civilizim ne krijmtarine nejrezore. (Hodder I. Kuptimi i
gjërave: Materiali) Kultura dhe shprehja simbolike. - L., 1989).
•
Maredhenia midis cultures dhe komunikimit!
Termi komunikim2 nderkulturor sin je forme e komunikimt global, perfshin nderveprimin
njerezor me formime te ndryshme kulturore. Fjala culture dhe komunikim perfshin rrenjen
e komunikimit nderkulturor3, e cila perfaqeson dy elementet e pare. Ndersa vete sheknca e
komunikimit eshte nje discipline akademike qe merret em proceset kominukuese ne
maredhenie multikulturash, nderveprime shoqerore dhe kultura te ndryshme. Komunikimi
vete percaktohet si dhenie ose marrje shkembimi i ideve te te dhenave, sinjaleve, ose
mesazheve permes multimedias, per te ndare , perthithur dhe perceptuar informacionin
ose te shprehin emocione ne menyre efektive duke u fokusuar mbi studimin dhe zhvillimin
e nje grup njohurish, nisur nga temat balle per balle ose ne nej nivel individual
bashkeveprues deri tek sisitememt e komunikimit social- kulturor ne nej nivel makro.
Komunikimi4, ndodh ne nej situate ose kontekst te vecante, si element i trete.Ndersa
elementi I katert perfshin elementin e pushtetit5 si nej pjese e nje nderveprimi
nderkulturor. Perfshirja e cultures ne komunikim eshte nderlidhja kyc qe diskutohet e
ndervepruar ne ceshtjet e pushtteit per te formuar te kuptuarit tone ne komunikimin
nderkulturor.
Elementi 1 culture6,konsiderohet si koncepti themelor ne komunikimin nderkulturor. Nje
nga karakteristikar e cultures eshte se ne nuk mendojme shume rreth saj. Te perpiqesh te
kuptosh kulturen e dikujt eshte si te perpiqesh ti shpjegosh nje peshku qe jeton ne
uje.Shepsh ne nuk mund te indetifikojme formimet tona dhe supozimet tona kulturore ,
derisa takojme njerez e kultura te te cilat na japine piken referimi. Kultura eshte e
perkufizuar en fakt ne shume menyra Per disa nejrez do te thote art,
opera, ose muzike klasike ose por per qellimet e vete Kultures si bashkekulture ajo do te
thote te mesosh se te perceptosh vlera sjellje te ndara individuale ose ne grup njerezish qe
eshet gjithashtu dinamik dhe po aq heterorogjen Kultura perfshin emocione , ndjenja dhe
me thelle tradite, vend, origjine, thelb. Kultura mesohet por ne te gjitha qeniet njerezore
5
ndahet ne zakone dhe tendenca universale si pshm Ne te gjithe hame dhe fleme, kerkojem
strehe, ndajme disa motivime, referuar nje sere problemesh, qe shfaqen ne jeten e
perditshme ne individe apo grupe te dryshem fetare, sociale, etike te cilet komunikojne dhe
perceptojen boten permes boteve duke u zhvendosur ne kultura te reja dhe model ate reja
kulturore.
PERCEPTIM DHE VLERA KULTURORE
• Ne kete aspect kulturor cfare mesojen dhe ndajne grupet kulturore?Se pari ata
ndajne menyren e pare e perceptimit se si e vleresojne boten. Informacioni vete
kalon permes nje lenteje perceptuale1, ku perzgjidhet, vleresohet dhe organizohet
informacioni nga nej ambjent i jashtem.
Nga gjithe dijet e perftuara ne tru informacioni i ri kalon permes nje kthese
gjuhesore dhe kulturore qe do te ndikoje ne interpretimin permes njohurive te reja
dhe percetimeve ku vete vlerat jane te lidhura me vlerat e grupeve ku u perkasin.
Vlerat kulturore1
Jane elemente prej te cilave perbehet kultura, rendesia, domethenie, perfitimi, dobia e
dickaje. Nga pamja e jashtme vlera shfaqet si nej veti os dukuri. Por per nga struktura e
brendeshme ato perfshihen ne vlersime subjective dhe veti specifike ne sferen e qenies
njerezore. Nje person eshte I interesuar per to dhe ndjen nevoje per to. Funksioni I vlerave
eshet vete lidhja ndermjet vete pjesetareve te nej bashkesie apo shoqerie ku vazhdojne te
krijohne gjate nej procesi ne shvillim te shoqerise nejrezore por qe edhe jane orjentimi
kryesor per sjelljet tona, fuqine e mendjes, imagjinaten, fuqine e njenjave si faktore lidhes
kryesues. Duke u bazuar ne vlera material dhe shpirterore keto lloje vlerash permbushin
njera tjetren. Sistemi I vlerave luan roin e pikave te referimit te perditshem pshm. Nje gote
vere duke qene nej instrument per te pire eshte nje veti e dobishme si nej vlere perdorim1e
nej e mire materiale.
==============================
1Po aty- Vlera kulturore-1Po aty –Vlere-perdorim
1Po aty – E mire materiale
Nje person, te drejtat e tij dhe lirite e tij, jane vlera em e larte. Do te shprehej kaq
mrekullisht ne vepren ku qellimi dhe kuptimi qe I dha Lartesise se personit ideal1 te jete
e barabarte me gjeresine e kraheve te shtrire. Ky qendrim eshte njohur qe nga koherat
antike sin je nga simbolet e vellazerise se arkitekteve Dioniziane qe do te thote HARMONIA
E UNIVERSIT 1 . Takola ne vizatimet e tij qe datojne nga 1449, ne librin e tij De machinis <
Makineri ne lidhje1, tregojne njeriun ne tranzicion dhe sherbyen si burim frymezimi Si
Leonardi Da Vinci, Ghilberit etj
Njeriu Vitruvian Taccota 14401
6
Vlera kulturore eshte nej tregues domethenes personal sicoal kulturor I objekteve te
fenoemve te caktuara. Koncepti I vleres spiakt ne stoicizmin antik dhe nenkupton
rendesine subjective apo dobine e nej e fenomeni. Ajo ben ndryshime nga e mira os vlera
mund te kete nej karakter te rrem. E kunderta e vleres ishte adhjaforia indiferintizmi . Me
pas vlerat u kuptuan ne filozofine gjermane ku Nice shplli idene rivleresimit te vlerave
duke kuptuar vlerat si nej udhezim per jeten. Shkruar ne Koncepti I vleres ne pune t e
Heideger dhe Nitce . Por veshtiresia per te kuptuar perceptiemt tona kulturore do te
vazhdoje te qendroje sin je ceshtje qe kerkon zgjidhje. Ashtu sic do te jete e veshtire te
shohim syzet tona pa I hequr ato shprehet ne librin Judith Martin dhe Thomas K.
Nakayama
=======================
1Po aty- Lartesia e personit ideal, Makineri ne lidhje, Leonardo Davinci,
1Po aty –Harmonia e Universit1 Njeriu Vitruvian.
KULTURA PERFSHIN NDJENJAT
Kultura nuk njihet vec si perceptiem vlerash por edhe si ndjenja. Familjariteti ne ambjentet
tona kulturore eshte nje fare niveli comfort hapesires i perjetuar, lidhur me sjelljet dhe
qendrimet qe bejne te tjeret e cila do te karakterizohej sin je forma e etnocentrizmit te
rrenjosur,1 me anet e saj negative te etnocentrizmit por qe ndikon ne pershtatje normash
dhe hapesirash te tjera kulturore dhe qe ne nuk duhet ta nenvlefesojme per nga rendesia e
nej culture ne te provuarin e nej ndjenje familjariteti dhe komforti. Pshmb.ngrenia e nej
darke ne nje resptrant kinez , amerikaneve mund tu shkaktoje nje ndjenje jo t elehte
familjariteti dhe rehatije. Qe do te thote se sa me i fuqishem te jete indetifikimi juaj ne
7
hapesire apo sitate kulturore aq me veshtire mund te ndryshoje nga hapesira ne ndryshime
reale psikologjike dhe fiziologjike.
Ndarja e cultures
Ideja Kulture perfshin nje grup njerezish. Modelt kulturore zhvillohen permes
nderveprimeve te perceptimeve dhe besimeve me ku kultura behet nej pervoje grupi os
ndahet me nejrez ku nenshtrohen te njejtave mjediseve shoqerore.Ne kete forme marrin
ngjashmerite perceptimet.
Kultura shprehet si sjellje:-
Shtresat e dukshme dhe fshehura te cultures
Qendrimet1
Vlerat
Verbale - joverbale
Sjellja- e dukshme
Sjellja -e fshehur
Besimet 1
=======================
1Po aty- Etnocentrizmi I rrenjosur, 1Ndarja e Kultures, 1modele kulturore
1Po aty –1Qendrimet, besimet1
Vlerat
Qendrim
et
Verbale
Besimet
Sjellja e
fshehur
Sjellja e
dukshme
Jo
verbale
transmeti
met
Sjellja
8
Eshte e rendesihme te kuptojme qe ne perkasim shume grupeve te ndryshme kulturore
dhe qe te gjitah keto ndikojne dhe ndihmojne bashkerisht per te percaktuar perceptiemt
tona besiemt sjelljen, qendriemt, Verbale dhe jo berbale Sjeljen e fshehru dhe te hapur, qe
do ti rezstojen kohes dhe do te behen transmetuese per te qene kuptim i njohjes se
njohurive permes besimesh te ndryshem dhe e gjitha kjo ne transformim nderkulturor
Kultura eshte dinamike dhe heterogjene
Kultura si karakterisitke ka dinamiken e saj ndryshimet e njepasnjeshme ndryshimet qe do
cojne dhe ne burime konfliktesh midis grupesh apo individesh me formime dhe nivele te
ndryshme. Eshte po aq e rendesishme te kuptojme se modelt kulturore nuk jane t engurta
dhe homogjene por heterogjene dhe sa vjen e me dinamike.
--------------------------------------------------------------
1po aty- Dinamika
1po aty -heterogejne
ELEMENTI KOMUNIKIM
Komunimi eshte nej process simbolik me ane te te cilit negociohet. Vete shoqeria eshet nej
process shuemdimesional I krijimit dhe zhvillimit te kontakteve midis njerezve dhe
grupeve e cila do te vije si pasoje e
shkembimit te informacionot
shkembimit te veprimit
perceptimit shoqeror ne kuptimin e perceptimit permes fjale e gjeste per zhvillim
Filogjeneza eshte vete formimi historic I nje grupi organizmash ne ket rast zhvillimi I
shoqerise njerezore Sipas M. Tomasello nje psikolog specialist amerikan ne stdumin e tij
per komunikim dh ebashkepunim dha modelin e tij bashkepunues te komunikimt njerezor
dhene formate para nejrezore te komunikimit vete ishin gjestet drejtuese dhe pikturale
ikonike.
Ontogjeneza1 eshet zhvillimi individual I nje organizimi ne individi njerezor. Pshm
komunikimi emocional I nje femije me njerezit fillon ne muajin e trete te jetes qe quhet
kompleksi I ringjalljes qe dote thote se zhvillimi I gjuhes verbale ndodh me moshen rreth
nje vit. Deri ne tre muaj shprehjet e fytyres jane primitive dhe xhestet elementare \ne 8-10
muajsh deri ne njevit e gjysem kalon faza e komunikimit verbal –joverbal e cila synon
plotesimin e nevojave njohese . Nje gjysem der tre vjet shfaqet komunikimi I lojes nga tre
deri ne 6 -7 vjec afetsite e komunikimt komplot rol zhvillohen.
9
Pra komunikimi eshte sombolik ose indirekt Kjo do te thote qe fjalet qe themi dhe gjestet
kane nuk kan kuptim ne vetevete ato marin kuptim se njerezit bien dalort deri diku mes
tyre. Kuptimi qe to marin jan ndarja e simboleve ne I themi dikujt ulu se supozojme qe ain a
degjon Keto kuptime simbolike bejen dhe transmetimet.
Transaksioni
Eshet nje njesi komunikimi misi njerezve nej fakt komunikues ne llojin e sja Me
Komunikim ballor qe eka nej drejtim dhe transaksionet shkojne Njeri flet pjesa tjeter hesht
Pshm Gajte nej leksioni Lektori ben pyetje dhe lind dialogu student pedagog por lloji i
kom. Ngelet frontal Ne parimin njeri flet pjesa tjeter hesht mbetet”.
Botekuptimi kulturor
Njerezit jane dakort me kuptimin e simboleve te fuqishem verbale dhe joverbale si flamuri
dhe himni kombetar. Ku te kenduarit ne cdo gjuhe e shet e pranueshme.Sepse flamuri ka
nje kuptim simbolik per shume njerez. Per te tjere Himni duhet et kendohet vetem ne
anglisht Ose praktika kondradiktore e konfederate ne parlment e valevitjes se flamurit. Ose
procesi gjyqesor per vendosjen e nje granit te dhejte urdherimeve “ ne nje gjykate te
Alabames ne vt 2003/
Pra cdo mesazh ka me shume se nej kuptim Njerezit duhet te bien dakort por ca I ndalon
me tej Te dua nenkupton qe personi tjeter e merr mesazhin qe en duam te transmetojme.
Por shpesh kur ai kalon ne I qellimshem fillon konflikti. Ndodh qe nje dergues nuk eshte ne
dijeni ten je mesazhi te derguar. Dhe cfare do te mund te benim kur njerezit interpretojen
komunikimin ne menyra qe nuk I kishit synuar?Se pari duhet te kuptojme se nje mundes ne
takimet nderkulturore. Pergjigja do te ishte se “- Cfare mendoni se doja te thoja?
Themi Njeri dhe menjehere na shkon mendja te perceptimi per boten. Nje njeri nje Bote qe
per pasoje do kete ndikimin ne Komunikim
Pa u ndalur ne llojet e komunikimt qe jane disa do ndalemi te shtrirja e vlerave e natyres
njerezore , maredheniet midis njerezve dhe natyres Personaliteti I preferuar Dhe orjetimi
ndaj kohes.
---------------------
1 Transaksion
1 Ondogjeneza
Ne shumeicen e rastebe njerzeit duket se dominojne natyren Rete sjellin shiun, Lumenjte
jan te ridrejtuar dhe te bllokuar me diga per ti haur udhe nje vendosjeje te njerezve per te
fomruar liqene per clodhje dhe clirim energjie .Lindjet kontrolllohen nga ilacet nga
aparatura per kontrollin e lindjes.
Maredheniet 1-Njerezit jane te prirur per vlera kondraktitore Per te thene po me nej xhest
shume njerez ne nga vende te ndryshme te botes me tundjen e kokes pohojne ose mohojne
10
Personaliteti. 1-Te berit dhe te qenit produktiv dhe te zene” vleresohet fuqimisht ne shume
kontekse ne bote.
Orjentimi ndaj kohes E ardhmja do te jete e re dhe e mire. E cila tregon reflektimin optimist
drejt se ardhmes.
-------------------------------------
1Po aty-Maredheniet
1Po aty-persoanlitet
1Po aty- Orjentimi ndaj kohes
Dimesionet e vleres
Psikologu social hollandez Gert Hofstede ka indetifikuar disa vlera kulturore shtese qe te
kuptojme ndryshiemt kulturore
Distanca e pushtetit
Mashkulloriteti/feminiteti
Shmangia e dyshimit
Orjentimi ndaj jetes ne planin afatgjat kundrejt afatshkurter
DISTANCA E PUSHTETIT- referohet shkalles ndaj se ciles anetaret me pak te fuqishem te
institucioneve dhe org. brenda nej shteti, presin dhe pranojne qe pushteti ehste shperndare
ne menyre te papabarabarte ose jo pshm dsa shoqeri ne danimarke Izrail ose Zelande e re
etj besojne pushteti eshte shperndar en menyr te papabart d dh eperdoret per qellimi
legjitime s ose ata qe vleresojne distance te larte te pushtetit si meksik filipe indi etj
maredhniet pronar vartes dhe proceset e vendimmarjes jane me e formalizuara
Konfliktet nderkulturore shpesh lindin nga ndryshimet e orjentimeve te vlerave Si jan ber
gjert ne te shkuaren pershmb, ose konflikte ne projektet e ndihmes nderkombetare
Njereizt e orjentimit individualist shpesh vleresojen balalfaqimin direkt ndersa
kolektivistet preferojen menyra joballafaquese. Ato jane komplekse kur meren ne
konsiderate dallimet e pushtetit.
Dimesioni maskilitet/feminilitet referoeht shkalles ne te cilen vleresohen rolet specifike
te gjinise dhe shkallet ne te cilen nje grup vlereson vlerat “mashkullore * arritjen, ambicjen
perfitim te mirash materiale, ose ato femerore cilesine e jetes sherbimin ndaj te tjereve
edukimin
Shmangai ae pasigurie pershkruan shkallen ne te cilen njerezit ndihen te kerceneuar nga
situata te pasigurta dhe q eperpiqen te kene siguri duke krijuar shume struktura. Grqia
portugalia Japonia preferojne rregulla me rregullore te zgjeruara ne mjediset org. dhe me
shume konsesur ne lidhej em qellimiet e kunderta ndodh ne shmangie te dobet te
pasigurise Britani e madhe Suedi Irl. Hong Kong , Usa etj.
Hofstede pranoi dhe perkrahu orientimin me plan aftgjate * Konfuncian. Kundrejt
afatshkurter ndaj jetes. I cili u indetifikuar fillimisht nga nje grup kerkuesish shkencore
japonese!
11
Kjo vlere ka lidhje me kerkimin e nje shoqerie per virtyt perballe te vertetes.
Konfuncianizmi, I cili kerkon bindje te pakushtezuar ndaj plakut dmth eprorit. Nga besohet
se ndryshimet ne statusin shoqeror te njerzv ndikon nga parajsa dhe askush nuk duhet ti
rezistojen Dhe secili person eshte. Detyrurar te ekuilibroje ambicjet e tij me pozicionin e tij
ne shoqeri. Taoizmi eshte nje mesim filozofik dhe msitik qe I ngrit ne KIne.
I cili trajtoti parimin e mosveprimti. Duke jetuar en perputhje me
`Tao. Ose parimi I forcave te natyres I cili bazohet idene e Harmonise
midis njeriut dhe natyres.Hinduizmi, Budizmi& Budizmi solli
pergjgjesi personale per veprimet e tyre dhe meson se ne veprimet e
tij nje person ndikon ne qenien. Buda “Doktrina e ndricuar”edhe pse
shkenca modern nuk nje material te mjaftueshem te nej biografie te
besueshme cfare eshet thene vetem nepermejt studenteve te tij, nje
numer tekstesh budiste Sutta- ne shkrimete e shenjta sanskrite qe u
shfaqen 400 vjet pas vdekjes se tij, Hena e plote ne maj qe quhet edhe
dita e zgjimit festohrt en vendet budiste. Pas largimit te tij te madh dhe endjes se tij vetem,
arriti ne nje korihe afer Gaia” Mori Qumesht dhe oriz nga vajza e nej bariu qe e ngaterroi
ate me frymen e nje peme se ai kishte pamje kaq te ashper. GAUTAMA u ul poshte nej
peme fikusi Bodhi” dhe u zotua se nuk do te ngrihej derisa te gjente te verteten.
Pasi arriti zgjimin dhe nej kuptim te plote te natyres dhe shkakut te vujtjes nejrezore –
injoranca dhe hapat e kerkuar per te emliminuar shkakun Kjo njohuri u quajt KATER TE
VERETAT FISNIKE:-
dhe Shintoizmi, Shinto qe do te thote udha e perendive” fe tradicioanle politeiste e
Japonise, & Tori qe do te thote Zog” eshte nje porte hark”qe sipas ketij besimi do te thote
per te hyre pasi kalon neper dicka”, e vune theksin mbi kembenguljen dhe guximin se
cfaredo gjeje qe te ndermeret, pa mare parasysh sa mund te zgjase.
Qendrimi ndaj te vertetes per sa I perket vleres se me te lart
Reflektimi := Platoni eshte miku im, por e verteta eshte me e dashur se miqesia.
N epermbajtjen e vetedijes njerezore reflktimi ka aftesine te pasqyroje vetedijen dhe
gjuha vete do te deshifronte provat e vetedijes
Vlera me e larte ne jete eshte fisnikeria. Ne te gjitha Llojet e veprimtarise njerezore
njohuria e vertete eshte e nevojshme dhe kerkohet si nje mjet per arritjen e qellimit
Elementi KONTEKSI
• Nje element I trete I komunikimit nderkulturor eshte KONTEKSTI. Qe do te thote
situata fizike ose sociale qe ndodh komunikimi. Pershembull komunikimi mund te
ndodh ne auditor , bar, kishe, keto tipare fizike ndikojne ne komunikimin.Njerezit
komunikojne ne menyra te ndryshme, qe varen nga konteksi.” Nje student shkoi per
t eluajtur golf me te atin N eskoci dhe meqe ishin vesh me kapele golfi dhe atlete em
12
thumba gati me fillu lojen ju kerkua qe te linin nderrtesen ata nuk e dinin qe ne
Skoci eshte e pahijshme qe te futesh I veshur me rrobat ne ndertesen e klubot
• Konteksi luan nje rol te rendesishem ne percaktimin e menyres se si ne
komunikojme dh e I njejti konteksmund te kerkoje qendrime te ndryshme ne
kulture te ndryshme. Konteksi perpbehet nga kultura socilae fizike politike
dhehistorike ne te cilat ndodh komunikimi. Calvin Clein perdor reklamat e te
brendeshme Ky debat ndodh ne konteks socila qe nenkupton se podofilia eshte
perverse dh eimorale. Qe do te thot se cdo komunikim qe inkurajon ate ose e ushqen
ate sjellje ne perspektive perfshire dhe rekalamat konsiderohet e gabuar nga
shumica e rezidenteve megjta pedofilia ska qen e gabuar ne te gjittha shoqerite dhe
te gjitha periudhta historike. Pe t ekuptuar calvin klein dueht t ekemi njohuri rreth
qendrimeve aktuale dhe kuptimeve kur shfaqen reklamat.
• Konteksi poltitik ne te cilin ndodh komunikimi perfshin ato forca qe perpiqen te
ndryshojne apo ruajne strukturat dhe lidhjet sociale ekzistuese. Pshmb per te
kuptuar protestuesit derdhin gjak apo boje te kuqe njerezit qe veshin pelice ketu
duhet te marim ne konsiderate konteksitn politik. K. P mund te kete vazhdimesi
dabates informale rreth te drejtave te kafsheve dhe kafsheve te rritura per pelicen e
tyre / Ne konteksin historik te komunikimit Afro amerikane dhe te bardhe ne ShBA
mund t ekene shume probleme ne komunikimin me njeri tjetrin se sa te bardhe dhe
sa te zinj ne europe pasi trashegimia e skllaverise ndikon akoma dhe ne dtet e
sotme.
ELEMENTI PUSHTETI
Pushteti eshte gjithmone i pranishem, edhe pse jo i dukshem dhe evident do te jete ne
komunikimi me njeri tjetrin. Do te ishte e rralle te mendonim per komunikim med
individeve si I barabarte. Ne cdo shoqeri ka hiearki sociale dh eu jep grupeve me hsume
pushtet dhe privilegj se sa te tjereve. Grupet me pushtetin me te madh percaktojne edhe
gjeresisht sisitemin e komunikimit. Per gjithe shoqerine1, rreth. Eshte natyrisht e vertete ne
komunikimin nderkulturor ku shume njerez heteroseskuale jane me shume pushtet se ata
gey apo lesbik, meshkujt kane me shume pushtet se femrat dhe njerezit me aftesi te plota
kane me shume pushtet se ata me aftesi te kufizuara. Ne menyre te ndergjegjshme1 apo te
pandergjegjshme, krijojne dh ruane sisiteme komunikimi qe reflektojne, perforcojne, dhe
nxisin menyrat e tyre te te menduarit te komunikimit.
Jane dy lloje pushtetesh te lidhura me grupin. I pari qe perfshin anetaresine ne grupe
jovellnetare bazuar ne moshem etnicitetitn , gjinine, aftesine fizike, racen, dhe orjentimin
seksual qe ehte me I perhershem ne natyre . Grupi I dyte perfshin anetaresine ne grupe me
bazuar ne formim arsimor, nendodhje gjeografike, gjendje civile, dhe statusin
sicioekonomik qe eshte me i ndryshueshem1.Pika kyce jane “sisitemet dominuese1 qe
pengojne te tjeret qe nuk kane te nejetat menyra komunikimi. Pushtetei vjen nga
institucionet dhe rolet qe kane aty, Pushteti eshte nje drejtim dhe fuqi ku eshte e
13
paracaktuar se kush do te flase per tu degjuar.Pushtetei eshte nje suaze e gjere ku grupet
dominuese perpiqen te zhvillojne pozicionet e tyre ne shume menyra. Grupe kulturore
mund te perdoren per mjete ligjore politike apo per ti rezistuar dominimit. Te
papushtetshmit munt e negociojne pushtetin ne shume menyra. Vete pushteti eshte
kompleks ne lidhje me institucionet ose me strukturat sociale.
Gjuha dhe pushteti
_____________
1Po aty- i ndryshueshem
1Po aty - E ndergjgjeshme
1 Po aty - Sistemet dominuese
Gjuha dhe pushteti ne teresi eshte sociale dhe e pushtetshme dhe nderlikon
kendveshtrimin e nderveprimit nderkulturor sin je culture e trete ose si nej perfomnace e e
improvizuar Gjuha e perdorur eshte permes shenjes kuptim , nje kuptim I fjaleve nga
konteksi, maredheniet sociale, dhe gjithe pjeses ndervepruese. Pershembull pronar e
punetore mund te perdorin te njejeten gjuhe po kuptimi dhe nenkuptimet mund te
ndryshojne, fjala familje nga pronari dhe punetori referohet te dyve, per pronarin mund te
nenkuptoje nej familej t emadhe te lumtru per punonjesin mund te kuptoje nje familje
jofunksionale. Ndryshimi I ketij koncepti ndodh me kuptime te fjaleve per shkak te
pushtetit .
Gjuha ka pushtet dhe mund te kete efekte pafund per jetene. Njerezve . Per
shembullperdorimi I fjales pranoj / bej, mund te ndikoje fuqishem ne jete ku gjuha lidhet
me pozicionin social dh eperdoret me grupe bashkekulturore1.
Gjuha dhe statusi social.
___________________________– ashtu si jane organizatat te strukturura ne menyre te ndryshme
dhe
vende me pune specifike edhe shoqerite jane te strukturuara nne menyre te tille qe
individet te ken pozicione sociale. 1 Konstruktet shoqerore nderfuten ne supozime rreth gjinise, races, klases, moshes,
seksualiteti, e keshtu me radhe,
Ndryshimet ne pozcione sociale jane te rendesishme per te kuptuar komunikimin, Pushteti
eshte elemneti kryesor i ketij fokusi ne ndryshimet e pozicioneve sociale. Grupet kane
pozicione te ndryshme pushteti ne shoqeri te cilat rezultojne ne nente tipe strategjish
komunikimi ku secila zgjidhet ne varesi shumeelementesh perfshire rezulttatin e deshiruar
kosto shperbleime te percpetuar dhe konteksin
Strategjite e asimilimit
_______________________Per tu pershtatur dhe per tu pranuar nga grupi dominues disa individe
bashkekulturore mund te perdorin strategji asimilimi jo te sigurta qe mund te kene qellime
14
t eperbashketa( Une nuk jam ndryshe) te jen te vetevezhgueshme( Bej mire te jem i
kujdeshehm per cfare them ne organizate qe te mos ofendoj ata qe kane pushttet.
Orjentimet e Komunikimit Bashkekulturor ndahen ne
______________________
1Po aty- Bashkekulturore
1Po aty Pozicione sociale
Orjentimet e Komunikimit Bashkekulturor ( Pa siguri ne vete, Me siguri ne vete, Agresiv)
NDARJA :- Shmangese , Ruajtja e barrierave nderpersonale, Komunikimi I vetes, Krijimi I
rrjeteve brenda grupit,Perfaqesimi I pikave te forta, Perqafimi I steriotipave. Sulmimi,
sabotimi I te tjereve.
AKOMODIMI :- Vizioni me i larte Flaka e steriotipave, komunikimi vetes, krijimi I rrjeteve,
Brenda grupit, Perdorimi I lidhjeve Edukimi I te tjereve, Perballja fitimi I epersisie.
ASIMILIMI :-Asimilimi Theksimi i pikave t eperbashketa ,Zhvillimi i nje tipari pozitiv ,
Censurimi i vetes Shmangia e mosmareveshjes, Pergatitja me e madhe
Mbikopesimi,Manipulimi i steriotipave , Negocimi , Distancimi , Pasqyrimi ,Distancimi
strategjik, Veteironia
Vihet re se Strategjite positive te Asimilimi kerkojne te nenvleresojne ndryshmet
bashkekulturore.
Per anetaret qe perdorin keto strategji ka kosto dhe perfitime, Ne keto strategji
promovojme mentalitetin ne kunder tyre” Shume njerez e kan te veshtire te durojne per
koh t egjate .
Strategjite agresive te asimilimit theksojne elementin e pershtatshmerise, qe perdorin
keto strategji ne grupe Bashkekulturore E kan t eveshtire ti provjne grupit dominnat se
jane si ata. Dis ate tjera jan shperbashkuese, duke treguar se njeri nuk eshte si anetrate e
tjere te grupeve bashkekulturore, ose pasqyruese te vishesh e te sillesh si grupi, , ose
Orjentimet e Komunikimit Bashkekulturor
• NDARJA
• AKOMODIMI
• ASIMILIMI
Vizioni me i larte
• Flaka e steriotipave
• Theksimi i pikave t eperbashketa
• Zhvillimi i nje tipari pozitiv
• Censurimi i vetes Shmangia e mosmareveshjes
• Pergatitja me e madhe
• Pergatitja me e madhe
• Mbikopesimi
• Manipulimi i steriotipave
• Negocimi
• Distancimi , Pasqyrimi
• Distancimi strategjik Veteironia
• Komunikimi i vetes
• Krijimi i rrjeteve brenda grupit
• Perdorimi i lidhjeve
• Zhvillimi i nje tipari pozitiv Theksim i pikave te
perbashketaZhvillimi i nje tiari pozitiv, Censurimi i
vetes
• NDARJA
15
vetetallese. Perfitimet jan eq e grupi nuk e konsideron tipik grupin bashkelulturor [o
ndonjehere kostoto perfshojne edhte talljen me antare te tjere te grupit. Pshm Ai po
perpiqet et jet sa me shume i bardhe , mashkull, heteroseskual keta individide gejnden
rregullisht duke negociuar pozicionet e tyre kur izolohen nga grupi.
Strategjite e e akomodimit
Jane strategjite negative vene ne dukje perzierjen e grupit dominues sfidat taktike ndaj
struktures dominuese ne njohjen e strukturave. Strategjite perfshijen zgjerimin e vizionit
dhe eleminimin e steriotipave. Me kete strategji anetari ndikon ne vendimarje. Keto
strategji nuk promovojme ndryshime t emedha ne org,
Strategjite e akomodimit pozitiv. Jan eperpjekjet per te krijuar ekuiliber midis problemeve
te anetareve te grupit dominues dhe atyre bashkekulturore. Te cilat perfshijne
vetekomunikim, krijimin e rrejtit, perdorim lidhjesh dhe shkollimin e te tjereve Amerikanet
kan nje shprehje Te punosh si skllav fakti qe ndihen te perjashtuar kur nej pjese e mire e
bisedave te nejrezv heteroseksuale fokusohen ne maredheniet heteroseksuale dhe
supozojne cdo nejri hero.
Strategji e akomodimit agresiv kan te bejne me pjesemrajen e struktures dominuese dhe
me veprimin duke qen brenda strukturave per promovime te ndryshme pa mare parasysh
se sa e larte eshte kostoja personale. Keta anetare qe perdorin keto strategji mund te
shihen si konfrotues dhe vete promovues. Ata refektojne nje deshire te vertete per te
punuar me ta dhe jo kunder anetraeve te grupit. Keta anetare perdorin periodikisht
strategjite me kete orjentim si pozitiv dhe agresiv per ne perceptime per interesa te nje
grupi me te gjere. Dhe te kene dhe ndikimi ne organziate . ndersa ata qe perdorin
agresivitet mund t agjejne veten te perjashtuar nga strategjite si anetare bashkekulturore
Per shkak te qenurit konfrotues.
Strategjite e ndarjes jane jo afrimative perdoren per individ qe mendojen qe nje fare
vecimi ehste pjese e jetes Vecimi ne ditet e sotme quhet si nej fenomen natyror Kjo
strategji eshte thjesht shmangia e nderveprimit , homoseksualet e perdorin kete orjentim
ata mund te kalojn kohen e tyre ose grta preferojne sherbime personale me nej grua mjeke
dentist avokate ‘. Strategjite afrimative te ndarjes refelktojne zgjedhje te ndergjgjeshme
duke ruajtur hapesiren midis anetareve Strategjite tipike perfshijne praktikat komunikuese
duke vene ne pah pikat e forta dh embeshtetjen e sterotipave Keto strategji aplikohne nga
at aqe dun ate sigurojne edhe ndarjen Nje ng ate mirat eshte se ato nxisin unitetin
Bashkekulturor dhe vetevendosjne, per te pasur burime te kontrolluara nga grupi
dominues. Strategjite e ndarjes agresive perdoren per sulm dhe sabotim ndaj te tjereve .
Individet qe perdorin keto strategji shpesh kur I idine sit e perdorin kane perfitimi por
duhet te dij si . Nje nejri mund te perdure strategji te asimilimit dhe thjesht perpiqet sa me
shume te pershtatet dhe perfshihet por edhe ka nevoje t eperfshihet.
Shumegjuhesia
16
Njerezit qe flasin dy gjuhe konsiderohen shumegjuhesh, rrallehere at ai perdorin ne te
njejtin nivel rrjedhshmerie. Ata preferojne perdorimin e njeres gjuhe ndaj tjetres ne varesi
te konteksit dhe temes. Kombe t etera jane dygjuhesh ne bote sben pershtypje te madhe te
gjithe pothuaj femijet jane te lindur me dy gjuhe qe nga lindja ne belgjike flitet tre gjuhe
zurtare Zvicra kater gjuhe zyrtare Te gjithe keta individe perfshihen ne nje negocim gjuhe
dmth zgjedhin pshmb frengjishtja ishte gjuha e oborrit ne shek 18 ne Rusi Kurse rusishtja
konsiderohej nje gjuhe vulgare e pashkolluar kurse frengjishtja e elites.Arsyet pse njerezit
behen dygjuhesh reflektojne tendencat qe indetifikuam ne nevoja persoanele , mundesi
per zhvillim, por edhe per tu larguar nga historia e shtypjes, qe duan te cojne veten ne nje
komunikim nderkulturor.
Bilingualizmi” rezulton sin je nga keto domsodoshmeri. Te gjitha sisitemet sociale jane te
perfshira ne structure ne nje burg nga I cili ska shpetim. Pervec thekseve grupet
bashkekulturore shpesh zhvillojne nje argo zhargonnje menyre e vecante e komunikimit
qe ben dallimin te brendeshem apo te jashtem. Mesimi i nje gjuhe eshte mesim i njekulture
tjeter me tradita zakone dhe culture tjeter. Nje fenomen linguistic qe lidhet me
mesimdhenien dhe te mesuarit e gjuheve quhet ndergjuhe. Qe I refrohet nej lloj
komunikimi qe lind kur, vendasit flasin mes tyre. Njerezit reagojne ne menyra te dnryshme
ndaj jetesesne nej bote shumekulturore. Gjuha mesohet ne vendin ku flitet. Tensionet qe
nuk do te zhduken asnjehere qe lindin permes gjuhes shfaqen ne te gjithe boten.
Perkthimi dhe interpretimi
Studiuesit e komunikimit nderkulturor jane te angazhuar gjthashtu ne rolin e perkthimit,
dhe interpretimit1 qe do te thote, si e kuptojne njeri tjetrin kur flasin gjuhe te ndryshme.
Perkthimi ne pergjithesi eshte process i pordhimit te te shkruart qe referohet dickaje qe
thuhet dhe shkruhet qe referohet burimit te tekstit original, teksti ne te cilin ai eshte
perkthyer quhet tekst i burimit.
Interpretimi I referohet procesit te shrehjes verbal te asaj qe thuhet dhe shkruhetne kohe
me folesin original ose konskutiv me interpetim qe flet gjate pauzave te krijuara nga folesi
original. Gjuhet jane sisiteme t etera kuptimi dhe ndergjgjesimi1 qe nuk jan te lehta te
perkthehen ne gjhe te tjera fjale per fjale. Menyrat me te cilat gjuhet e ndryshme
transmetojne pikempamjet mbi boten fjala angleze Brown mund te perktehet me secilen
fjale Roux brun Bistre bis Marron jaune dhe gris , Brun perdoret epr te pershktuar flket
kafe ndersa bis per te pershkruar nje laps kafe.
Ekuivalenca dhe saktesia1
Dy gjuhe jane nej elasticitet te jashtezakonshem ne te shprehur te tjerat kane nje hapesire,
te kufizuar fjalesh. E kunderta mund te jete, e vertete, per disa ceshtje. Ndryshimi midis
gjuheve eshte aq i veshtire sa midis sad he terheqes te perkthyesit dhe interpreteret, ku si
tradite do te priret te theksoje ceshtej te saktesise dhe Ekuivalences1
_________________________________________
1Po aty – Ekuivalenca dhe saktesia, 1ndergjegjesimi, interpretimi.
17
Kusht, per te qene i barabarte ne kuptim, vlere, sasi,etj. Kjo do te thote se fokusi, kryesisht
mbi linguistiken, konsiston ne krakasimin e kuptimit, te perkthyer me kuptimin original te
fjales, shprehjes, frazes. Per ata qe interesohen ne komunikimin nderkulturor, theksi nuk
bie aq shume mbi ekuivalencen, por mbi urat qe njerezit ndertojne per te “kaluar”, nga nje
gjuhe te tjetra. Nemendojme se interpreteret dhe perkthyesit jane “te padukshem , se ata
thjesht kthejen gjuhen e synuar, cdo gje qe degjojne, rolet qe luajne si ndermejetesues
shpesh rregullojne menyren se si ata e transmetojne ate qe thuhet. Eshte e rendesshme ne
interpretim te njihet dhe roli qe ka interpreter pshmb ne gazetari , interpreterit I jepet
shume elasticitet dhe autoritet ne interpretim per et ndihmuar kete process. Nuk eshte e
thene se mund te dish dy gjuhe dhe te jesh interpreter, kerkimet shkencore kerkojne nej
nivel te larte rrjedhshmerie te te dy gjuheve , pshm mund t ejesh interpreter perkthyes por
smund te perkthesh nje poezi pshm nje poezi ten je gjuhe tjeter, shpesh eshet abuzuar dhe
cunguar me poezite e nej autori te huaj duke e perkthyer dhe poezia ka mare komplet nej
kuptim tjeter , Nje poezi nuk do te perkthehej shabllon sin je pjate e ftohte , pa
ndjeshmerine dhe kuptimin qe ka pasur autori pa njohjen e vete poezise te atij stili, poezia
e autorit te huaj do te mare kuptim tjeter. Ne kete rast nuk luan rol vetem njohja e
dygjuhesise apo profesioni perkthyes por ndjeshmeria poetike per ne perkthim duhet te
jete e nje cilesie, te larte krijuese, njohja e gjuhes nuk te ben perkthyes vecanerisht situate
nderkulturore, perkthimi dhe interpretimi perfshijne shume me teper se ekuivalenca
linguistike ne tradite si nje element kryesor.
*****
Gjuha dhe perceptimi
Nje shkrimtar National Gjeografik thote:- Nje gjuhe eshte nje shkendije e shpirtit
njerezor permes se ciles shpirti i nje culture arrin ne boten materiale. Ideja q ene
flasimnje gjuhe specifilepercakton perceptimin tonete realiteti ashtu si shprehet ne
hipotezen e Sapir – Whorf. Kjo hipoteze u zhvillua nga Eduart Sapir, dhe
Benjamin Whorf bazuar ne kerkimin shkencor mbi gjuhet amerikane vendase. Ata
propozuan se gjuha eshte jo vetem nje ide por formon ide dhe perceptime te
botes1ku sipas kesaj hipoteze gjuha perkufizon pervojen tone, pshmn nje popull
Pena ne Borneo kane gjashte fjale per te the ne”, ose ka vetem nje fjale per te thene
Ai”, Ajo”, kjo mund te sugjeroje se bashkepunimi social eshte vlere e rendesishme
ne popullin Penan. Gjuha shpreh formalitet dhe informalitet, ANgishtfolesit nuk
bejne dallimi midis Ju” formale dhe informale , me gjuhen gjermane du” dh Sie”
dhe ne Spanjisht me Tu” dhe usted” qe mund te nenkuptojne qe anlgilishtfolesit
________________ 1Po aty Perceptime te botes
18
Vazhdime ... Metafora ne komunikim.
Metamesazhi, teksti, konteksti,
